TÍNH CHẤT CỦA DƯ LUẬN XÃ HỘI

 

TÍNH CHẤT CỦA DƯ LUẬN XÃ HỘI

Khi nghiên cứu dư luận xã hội không thể không tìm hiểu đặc điểm và tính chất của nó. Hiện có rất nhiều ý kiến khác nhau về vấn đề này, tuy nhiên, về cơ bản các nhà nghiên cứu dư luận thống nhất cao các điểm, tính chất sau của dư luận xã hội.

1. Tính công chúng và công khai

Công chúng và công khai là đặc tính quan trọng nhất của dư luận xã hội. Tính chất này được thể hiện trên hai phương diện cơ bản. (1) Đối với chủ thể của dư luận xã hội: Các nhóm xã hội phải có sự tiếp cận thực tế và có khả năng sử dụng các phương tiện phổ biến và trao đổi thông tin nhất định. Trong xã hội hiện đại các phương tiện này chính là hệ thống thông tin đại chúng như: báo viết, báo nói, báo hình…; (2) Đối với đối tượng của dư luận xã hội: Thông tin phải được tìm kiếm, phổ biến và công khai, người dân có thể nhận biết các vấn đề đang diễn ra thông qua các kênh truyền thông, đặc biệt là thông tin đại chúng.

Có thể nói rằng, tính công chúng, công khai là cơ sở quan trọng để phân biệt dư luận xã hội và tin đồn. Tin đồn (rumour) cũng là một hiện tượng xã hội thể hiện sự nhận định, đánh giá và thái độ của con người đối với các sự kiện, hiện tượng mà họ quan tâm. Tuy nhiên, cơ chế của tin đồn chủ yếu thông qua “truyền thông liên cá nhân” (truyền miệng) chứ không thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, và đặc biệt là chưa tiến hành thảo luận công khai. Do đó, trong những trường hợp cụ thể, để “xóa” hay chuyển hướng một tin đồn nào đó theo hướng có lợi cho hoạt động lãnh đạo, quản lý thì chỉ cần cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời, khoa học.

2. Tính lợi ích

Để trở thành đối tượng của dư luận xã hội, các sự kiện, hiện tượng đang diễn ra phải được xét từ góc độ mối quan hệ mật thiết đến lợi ích của các nhóm khác nhau trong xã hội. Điều này thể hiện trên hai bình diện là lợi ích vật chất và lợi ích tính thần. (1) Lợi ích về vật chất: Được nhận thức rõ nét khi các hiện tượng diễn ra trong xã hội có liên quan chặt chẽ đến hoạt động kinh tế và sự ổn định cuộc sống của đông đảo người dân. Các chủ trương của Đảng và Nhà nước về khoáng nông nghiệp, về cải cách về chế độ tiền lương; một quyết định tăng giá điện, điều chỉnh mức thu tiền điện thoại… là nhưng ví dụ cho mối liên quan này. (2) Lợi ích về tinh thần: Được đề cập khi các vấn đề diễn ra đụng chạm đến hệ thống giá trị, chuẩn mực, các phong tục tập quán, khuôn mẫu hành vi và ứng xử văn hoá của cộng đồng người, của dân tộc. Ví dụ, cuộc chiến tranh do Mỹ và các liên minh phát động chống Irắc gây ra dư luận phản đối mạnh mẽ trên thế giới không phải thiệt hại chỉ cho người dân Irắc mà bởi nhận thức của đông đảo người dân trên thế giới về một nguy cơ tiềm tàng của chủ nghĩa đế quốc và thực dân kiểu mới. Ví dụ nữa, Charlie Hebdo là một tuần báo nổi tiếng ở Pháp chuyên về vẽ châm biếm với luận điệu bất kính và chống các tôn giáo như Hồi giáo, Do Thái giáo, Công giáo v.v Và việc gì đến cũng sẽ đến, vụ xả súng tấn công vào tuần báo Charlie Hebdo vào tối ngày 7 tháng 1 năm 2015 được cho xuất phát từ những bức vẽ biếm họa thủ lĩnh nhóm Hồi giáo IS, ông Abu Bakr al-Baghdadi, vụ xả súng đã làm ít nhất 12 người thiệt mạng. Nguyên nhân có nhiều nhưng cốt lõi của vấn đề là, theo đức tin của đạo Hồi, việc vẽ tranh, phác họa chân dung đấng đối cao là điều vô cùng cấm kỵ, (huống hồ là vẽ tranh biếm họa). Những tranh cãi bắt đầu được thổi bùng từ năm 2006, khi Charlie Hebdo cho đăng lại 12 bức ảnh biếm họa tiên tri Muhammad. Các bức ảnh đã được một tờ báo Đan Mạch đăng từ năm 2005 và gây nhiều tranh cãi trước đó. Từ đó gây nên luồng dư luận căm phẫn từ cộng đồng Hồi giáo khắp thế giới. Đây là chỉ báo cho thấy, lợi ích chính là yếu tố quan trọng hình thành các luồng dư luận xã hội, trong trường hợp này, lợi ích tinh thần có vai trò lớn hơn cả lợi ích vật chất. Thế nhưng, cần phải nói thêm rằng, tự bản thân mình, lợi ích chỉ là điều kiện cần để thúc đẩy việc tạo dư luận xã hội. Điều kiện đủ ở đây là nhận thức của các nhóm xã hội về lợi ích của mình và về mối quan hệ giữa chúng với sự kiện, hiện tượng, quá trình đang diễn ra.

3. Tính lan truyền

Dư luận xã hội được coi như một biểu hiện của hành vi tập thể. Cơ sở của bất kì hành vi tập thể nào cũng là hiệu ứng vòng phản xạ trong đó khởi thuỷ của một cá nhân hay nhóm nhỏ sẽ gây nên chuỗi kích thích đến các cá nhân hay nhóm khác. Để duy trì được chuỗi kích thích này, luôn luôn cần có các nhân tố tác động lên cơ chế hoạt động tâm lý của cá nhân và nhóm. Đối với dư luận xã hội các nhân tố tác động đó có thể được coi là thông tin bằng các hình ảnh, âm thanh sống sống động trực tiếp có tính thời sự. Dưới tác động của các luồng thông tin này, các nhóm công chúng khác nhau sẽ được lôi cuốn vào quá trình bày tỏ sự quan tâm của mình thông qua các hoạt động trao đổi, bàn bạc, tìm kiếm thông tin, cùng chia sẻ trạng thái tâm lý của mình với những người xung quanh.

Đặc biệt đối với sự kiện lớn của đất nước như tình trạng chiến tranh, các cuộc bầu cử, hay các sự kiện vượt qua các hoạt động sống và làm việc bình thường của người dân như các vụ tội phạm nguy hiểm, thiên tai lũ lụt, hạn hán. Chúng ta có thể theo dõi và ghi nhận được ảnh hưởng của các luồng thông tin đến các hành động quan tâm của công chúng (trường hợp các buổi truyền hình trực tiếp và bình luận về sự kiện về tình hình bão lụt miền Trung những ngày đầu tháng 11/1999 là một ví dụ điển hình). Chính nhờ những buổi truyền hình trực tiếp mà công chúng trong cả nước đã chứng kiến kịp thời những đau thương mất mát của các tỉnh miền Trung và từ đó, dấy lên một cách mạng mẽ và rộng lớn phong trào ủng hộ và quyên góp từ thiện giúp đồng bào miền Trung trong cơn hoạn nạn.

4. Tính biến đổi

Một sự kiện, hiện tượng, vấn đề xã hội xảy ra gắn với việc hình thành dư luận xã hội không phải “thống nhất” ở mọi thời điểm, không gian. Hơn nữa, dư luận xã hội sau khi đã hình thành thì cũng không phải là “nhất thành bất biến”. Nói cách khác, dư luận xã hội có tính biến đổi và được thể hiện trên các bình diện. (1) Biến đổi theo không gian và môi trường văn hoá: Sự phán xét, đánh giá của dư luận xã hội về bất kì sự kiện, hiện tượng, quá trình nào cũng phụ thuộc vào hệ thống giá trị, chuẩn mực đang tồn tại trong nền văn hoá của cộng đồng người. Chính vì vậy, cùng một vấn đề diễn ra, dư luận xã hội của các cộng đồng người khác nhau lại thể hiện sự phán xét khác nhau. Việc tảo hôn, chế độ đa thê, quan hệ tình dục trước và ngoài hôn nhân… là những ví dụ minh chứng. (2) Biến đổi theo thời gian: Cùng với sự phát triển của xã hội, nhiều giá trị, chuẩn mực văn hoá thay đổi ngay trong cùng một nền văn hoá-xã hội dẫn đến sự thay đổi trong nhìn nhận của dư luận xã hội. Trong thời kì bao cấp trước đây, khi nhà nước chịu trách nhiệm chu cấp và đảm bảo cho cuộc sống tối thiểu của người dân thì hoạt động buôn bán kiếm lời cho cá nhân bị xã hội lên án và qui kết thành tội đầu cơ tích trữ. Trong kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa hiện nay, chính những hoạt đó, dư luận xã hội không còn đánh giá mà còn coi đó là một hoạt động thương mại kinh doanh bình thường.