QUAN NIỆM GIÁ TRỊ CƠ BẢN CỦA NGƯỜI VIỆT NAM

 

QUAN NIỆM GIÁ TRỊ CƠ BẢN CỦA NGƯỜI VIỆT NAM

Bất cứ một quốc gia, dân tộc nào cũng có những bản sắc riêng của mình, điều này thể hiện rõ nhất trong các quan niệm giá trị của họ, Việt Nam không là ngoại lệ. Những quan niệm giá trị của người Việt Nam được thể hiện cụ thể trong đời sống hằng ngày, thể hiện khuynh hướng hành vi và tâm thế chủ đạo của cộng đồng, vừa phong phú vừa phức tạp, do đó, để miêu tả một cách chính xác và đầy đủ là điều không dễ dàng, do đó, chúng ta chỉ đề cập các giá trị cơ bản nhất một cách giản lượt nhất.

Thứ nhất, coi trọng quan hệ huyết thống, tình thân. Đối với người Việt Nam, mối quan hệ huyết thống, quan hệ tình thân, quan hệ gia đình luôn được đặt ở vị trí cao nhất. Thái độ tiếp đãi, ứng xử giữa con người với con người cũng căn cứ vào độ “thân-sơ” mà hành xử; thông thường “tình người” và “tình thân” luôn được đặt vào vị trí trung tâm trong giao tiếp, ứng xử. Đối với nhiều người, ý nghĩa lớn nhất đối với đời sống của bản thân chính là gia đình, người thân. Không ít người khẳng định “sống cho con cái”, “vì ba mẹ mà tôi phải ....”, xét theo ý nghĩa tích cực của nó, hàm chứa trong đó tình thân nồng ấm. Văn hóa đậm chất “nhân thân” này xuất phát từ điều kiện lịch sử, điều kiện thổ nhưỡng, phương thức canh tác của “văn hóa lúa nước” mang tính đặc thù của Việt Nam.

Thứ hai, giá trị đạo đức luôn được đề cao. Đối với người Việt Nam, khi bình luận, bình phẩm một ai đó thường xem chuẩn mực đạo đức ở vị trí cao nhất, năng lực và thành tích đôi khi ở hàng thứ yếu. Từ giáo dục gia đình đến giáo dục nhà trường và xã hội, vấn đề đạo đức, giáo dục đạo đức luôn được coi trọng, thậm chí khi nảy sinh bất cứ vấn đề xã hội nào, người ta thường quy về nguyên nhân đạo đức...xuống cấp. Ngược lại, khi phủ nhận hoặc đánh giá thấp một ai đó, thông thường chúng ta đánh giá là “đạo đức kém”. Có thể nói, cho đến thời điểm hiện tại, đạo đức và giá trị đạo đức chiếm địa vị cao trong hệ thống chuẩn mực giá trị của người Việt Nam.

Thứ ba, coi trọng thể diện. Đối với người Việt Nam, thể diện như một thứ “tinh thần” được “kết tinh” trong nhiều lĩnh vực: từ con cái học hành, nhà cửa, ngành nghề, cách ăn mặc, giao tiếp, phê bình... đến nỗi câu nói cửa miệng “làm gì cũng giữ được thể diện...” như là một quy tắc trong giao tiếp và ứng xử của người Việt Nam. Thể diện không có gì là xấu nhưng quá nhấn mạnh đến thể diện thì dễ rơi vào chủ nghĩa hình thức, chủ nghĩa “vị nể”, né tránh, dĩ hòa vi quý, thậm chí hư vinh, hủ bại mà hậu quả là coi trọng bề ngoài mà bỏ quên nội dung thực chất bên trong. Nhiều câu chuyện thể diện của người Việt Nam đã thể hiện “bệnh thể diện” qua các câu chuyện dân gian như Con cá gỗ, Thể diện cho chồng...

TS. Phạm Đi

(Tham kiến: Phạm Đi, Xã hội học với Lãnh đạo, quản lý, Nxb. Thông tin và Truyền thông, 2020)