VẤN ĐỀ XÃ HỘI - HIỂU THẾ NÀO CHO ĐÚNG?
Vấn đề xã hội (Social
Problems) là hệ quả của quá trình
phát triển và biến đổi xã hội[1].
Trong quá trình phát triển và chuyển biến xã hội, tất yếu xuất hiện sự mất cân
đối trong chức năng, kết cấu và mất cân bằng của một số bộ phận và thành tố xã
hội. Nói cách khác, một vài chức năng nào đó trong hệ thống xã hội bị suy giảm,
bị triệt tiêu hay bị chuyển hóa thường gây nên mất cân bằng trong kết cấu xã hội;
mất đi sự phối hợp nhịp nhàng của các bộ phận, thành tố trong hệ thống xã hội,
từ đó làm nảy sinh các vấn đề xã hội.
Cần phải hiểu rằng,
vấn đề xã hội có tính hai mặt, tức là vừa tính tiêu cực, vừa có tính tích cực:
một mặt, trong quá trình phát triển xã hội ở một trình độ nhất định và một thời
gian nhất định, xuất hiện sự “mất cân đối tạm thời” trong hệ thống xã hội từ thể
chế và kết cấu của nó nhưng, sự mất cân đối tạm thời này là điều kiện để xã hội
tự điều chỉnh và hoàn thiện. Chính sự tự điều chỉnh và hoàn thiện này làm cho hệ
thống xã hội hoàn chỉnh hơn, phát triển hơn; mặt khác, vấn đề xã hội mang tính
chất nghiêm trọng có tác động tiêu cực và cản trở sự phát triển bình thường của
xã hội, thậm chí gây nên những rối loạn xã hội, bất ổn xã hội. Chính vì thế,
khi nghiên cứu các vấn đề xã hội, các nhà nghiên cứu không chỉ dừng lại ở việc
nhận thức nó mà còn cần phải “bốc ra những toa thuốc” hữu hiệu, phù hợp, kịp thời
để “chữa trị” cho các căn bệnh xã hội, giải quyết các vấn đề xã hội.
Vì tính chất phức
tạp của vấn đề xã hội nên các nhà khoa học, với những cách tiếp cận khác nhau,
đã đưa ra những giới định khác nhau, thậm chí đối lập nhau về nội hàm của vấn đề
xã hội. Do đó, “cho đến nay người ta vẫn chưa nhất trí được về một định nghĩa
chính xác của cái tạo nên vấn đề xã hội, mặc dù cuộc tranh luận về nó đã kéo
dài gần 40 năm nay. Những cố gắng đi đến một định nghĩa xuất phát từ Full/Myer
(1941), những người định nghĩa về vấn đề xã hội như là tình trạng ‘được một số
đáng kể những người đánh giá là sự lệch lạc với những chuẩn mực bắt buộc’ và
qua thử nghiệm của Meton (“Bộ phận cấu thành đầu tiên và làm nền tảng của một vấn
đề xã hội nằm trong sự khác biệt căn bản giữa chuẩn mực được chấp nhận về xã hội
và những điều kiện xã hội đang tồn tại thực tế”, 1971)[2].
Theo các tác giả
J. Shepard và H. Voss thì: “Đại bộ phận các thành viên trong một xã hội và một
bộ phận nhân vật có ảnh hưởng đối với xã hội ấy cho rằng một số tình huống xã hội
không lý tưởng, không thể chấp nhận và cần có sự chú ý của xã hội đồng thời có
những biện pháp để cải thiện nó thì đó chính là vấn đề xã hội”[3].
Như vậy, vấn đề xã
hội có hai tầng nghĩa khác nhau. Ở tầng nghĩa rộng dùng để chỉ toàn bộ những vấn
đề liên quan đến đời sống xã hội, có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến các
khía cạnh của đời sống xã hội và được con người quan tâm; ở phạm vi hẹp, dùng để
chỉ sự mất cân đối và trạng thái bệnh tật xã hội, tức là trong quá trình vận
hành xã hội, vì một hay nhiều lý do nào đó mà phát sinh những nhân tố gây nên
những trở ngại hay làm mất cân bằng trong kết cấu xã hội, môi trường xã hội, ảnh
hưởng đến hoạt động sống bình thường của một bộ phận hoặc toàn bộ xã hội; tác động
đến trật tự vốn có của xã hội, thậm chí uy hiếp đến sự vận hành bình thường của
xã hội. Tất nhiên, khi nói đến vấn đề xã hội tức hàm chỉ đến khía cạnh về tính
chất, quy mô, phương diện tác động của nó đến một xã hội nhất định trong một
khoảng thời gian xác định và phải được nhiều người chú ý, quan tâm.
Từ những phân tích
trên cho thấy, vấn đề xã hội là hiện tượng xã hội gây nên những xung đột hoặc mất
cân bằng trong các quan hệ xã hội giữa con người với con người, con người với
xã hội và con người với tự nhiên. Khi nghiên cứu các vấn đề xã hội, nhiệm vụ của
chúng ta cần phải làm rõ một số khía cạnh sau: (1) Nghiên cứu nguyên nhân gây
nên tình trạng “có vấn đề” và “có thể có vấn đề”; (2) Khảo sát các điều kiện,
hoàn cảnh dẫn đến các vấn đề xã hội; (3) Tìm ra các biến số có tác động (trực
tiếp và gián tiếp; độc lập và trung gian) đến quá trình hình thành các vấn đề
xã hội; (4) Đưa ra các giải pháp nhằm chấn chỉnh, khắc phục, hạn chế các vấn đề
xã hội.
Tóm lại, vấn đề xã hội là hiện tượng, sự kiện xã hội
gây nên những xung đột hoặc mất cân bằng trong các quan hệ xã hội giữa con người
với con người, con người với xã hội và con người với tự nhiên ở mức độ, tính chất,
quy mô đủ nghiêm trọng mà con người cần phải nhận thức và đưa ra biện pháp để
ngăn chặn, giải quyết kịp thời, nhằm giảm thiểu hoặc tránh những tác động tiêu
cực đến đời sống xã hội.
PHẠM ĐI
[1] Xem: Phạm Đi, Vấn đề xã hội – lý thuyết và vận dụng, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật,
H.2018, tr8-11.
[2] Gunter Endruweit, Gisela Trommsdorff, Từ điển Xã hội học (Ngụy Hữu Tâm, Nguyễn
Hoài Bảo dịch), Nhà xuất bản Thế giới. H.2002, tr.552-554.
[3] J. Shepard và H. Voss, Vấn đề xã hội ở Mỹ, Nhà xuất bản nhân
dân Sơn Tây, Thái Nguyên (Bản tiếng Trung), năm 1987, trang 5.
Nhận xét
Đăng nhận xét