QUẢN LÝ ĐÔ THỊ KHI CHƯA CÓ
"CHÍNH QUYỀN ĐÔ THỊ"
Trong những năm gần
đây, với sự phát triển nhanh chóng tiến trình đô thị hóa ở nước ta thì bài toán
quản lý đô thị được đặt ra với nhiều lời giải, nhiều biến số, thậm chí ẩn số cần
phải được làm rõ. Nhiều nhà quản lý đô thị cứ loay hoay đi tìm câu trả lời bằng
việc làm thế nào để quản lý tốt việc xây dựng và phát triển đô thị. Tức là coi
công tác quản lý về qui hoạch đô thị và kiến thiết đô thị là nội hàm của quản
lý đô thị.
Có lúc người ta lại
coi công tác qui hoạch, kiến thiết (xây dựng) và quản lý là 3 cạnh của một tam
giác về bài toán quản lý. Thực ra, quản lý đô thị là một khái niệm cần phải hiểu
theo nhiều tầng nghĩa.
Theo nghĩa rộng,
quản lý đô thị là toàn bộ tiến trình (chứ không phải quá trình) quản lý về thị
chính, văn hóa, xã hội, kinh tế, chính trị... Trên nghĩa hẹp thì chỉ là quá
trình quản lý thị chính, tức là quản lý quá trình quy hoạch, kiến thiết và vận
hành trong tiến trình xây dựng cơ sở hạ tầng xã hội cũng như cơ sở hạ tầng kỹ
thuật của thành phố.
Do điều kiện chủ
quan và khách quan, công tác quản lý đô thị của chúng ta còn nhiều bất cập
trong nhận thức cũng như thực thi. Trên nhận thức mà nói, nhiều lúc nhiều nơi
chúng ta còn có những hiểu biết chưa đúng, chưa sâu, chưa thật sự khoa học về
bài toán quản lý đô thị. Điều này dẫn đến nhiều hệ lụy đáng tiếc mà cụ thể là
không phát huy được các thành tố bên trong của đô thị. Đô thị phát triển lộn xộn
không theo chiều tích định sẵn... Dưới đây xin được nêu ra một số nhận thức
chưa đúng đó.
Quản lý đô thị: Vừa chạy vừa xếp hàng?
Do sự giới hạn mang
tính giai đoạn về sự phát triển đô thị nói chung, tiến trình qui hoạch, kiến
thiết đô thị nói riêng, nhiều lúc chúng ta đã đơn giản hóa công tác quản lý đô
thị. Có lúc chỉ coi quản lý đô thị là quản lý quá trình qui hoạch và kiến thiết
đô thị, nhiều khi lại cho rằng đối tượng của quản lý đô thị là quá trình vận
hành đô thị.
Đành rằng công
tác quy hoạch và xây dựng đô thị không tách rời khỏi nhiệm vụ quản lý đô thị
nhưng sẽ là khiếm khuyết nếu không đưa vận hành đô thị vào công tác quản lý. Tiến
trình đô thị hóa đòi hỏi phải quản lý chặt chẽ quá trình vận hành đô thị, nhưng
cần phải hiểu rằng nếu chỉ quản lý về quá trình vận hành đô thị không thì chưa
đủ mà còn cần phải có sự kết hợp hài hòa, tương tác giữa 3 yếu tố: Qui hoạch,
kiến thiết và vận hành.
Một đô thị sẽ
không phát triển (hoặc phát triển vượt ra ngoài tầm kiểm soát) khi mà ta chỉ
chú trọng đến công tác vận hành đô thị mà không (hoặc ít) coi trọng đến công
tác qui hoạch và kiến thiết.
Thực tế nước ta, ở
các đô thị lớn cho thấy, sự vận hành đô thị đi theo những quán tính không định
sẵn mà nhà quản lý đô thị nhiều khi chỉ quản lý theo kiểu vừa chạy vừa xếp
hàng. Để 1 đô thị phát triển đúng với ý đồ của nhà quản lý thì bài toán quản lý
cần phải có mặt từ khâu qui hoạch, xây dựng đến vận hành.
Quản lí đô thị- mạnh ai nấy làm?
Rất nhiều nhà quản
lý đô thị nhận thức rằng, quản lý đô thị tức là quản lí từng mảng nhỏ, từng lát
cắt như giao thông, vệ sinh môi trường, cấp thoát nước, cây xanh, quản lý việc
xây dựng nhà cửa, v.v...
Thế nhưng trên thực
tế mà nói, kết cấu đô thị (về không gian kiến trúc cũng như không gian xã hội)
xét theo lát cắt thời gian, nó luôn đi từ đơn giản đến phức tạp, từ đơn biến đến
đa biến... Do vậy, bài toán quản lý đô thị cũng cần có sự chuyển biến thực sự về
nhận thức và hành động.
Quản lý phải đi từ
kinh nghiệm sang khoa học, từ phân tán sang tổng hợp, từ độc tấu sang hòa tấu,
từ áp đặt sang hài hòa, dân chủ. Cần phải nhận thức rằng, đô thị trong xã hội
hiện đại là một hệ thống phức tạp mà bên trong nó là nhiều tiểu hệ thống. Các tiểu
hệ thống này cần phải có ngành dọc đứng ra điều hành, quản lý, định hướng phát
triển theo hướng chuyên môn hóa.
Thế nhưng, chúng
ta cần thấy hệ thống đô thị ngày càng ẩn chứa bên trong nó những thành tố mang
tính phức tạp thì việc cắt xẻ ra thành nhiều mảnh nhỏ theo kiểu chuyên nghiệp
hóa, chuyên môn hóa để quản lý là không ổn.
Nói cách khác, nhấn
mạnh đến phương thức quản lý chuyên môn hóa theo từng lĩnh vực, từng bộ phận đã
dần trở nên không còn thích ứng với tốc độ, tính chất và trình độ phát triển của
mạng lưới đô thị ở nước ta hiện nay, nhất là các thành phố lớn như Hà Nội và
TP.HCM. Bởi lẽ, tính đan xen, phức hợp, cộng hưởng, giao thoa của các tiểu hệ
thống trong hệ thống đô thị hiện đại khó lòng phân định rạch ròi từng "mảng
nhỏ" để quản lý.
Điều đó dẫn đến
hiện tượng trống đánh xuôi kèn thổi ngược hay mạnh ai nấy làm như hiện nay. Thực
tế cho thấy, quản lý theo kiểu chuyên môn hóa như hiện nay đã bộc lộ nhiều bất
cập mà rõ nhất là "ban ngành chủ nghĩa", "dĩ ngành vi bản":
Chỉ hoàn thành nhiệm vụ quản lý theo lĩnh vực của mình. Bất luận phương hại đến
các bộ phận khác, lĩnh vực khác không thuộc mình quản lý. Cảnh "mạnh ai nấy
đào đường" của giao thông, công chánh, điện lực, cấp thoát nước, bưu chính
viễn thông trong thời gian qua là một ví dụ minh chứng.
Như vậy đơn giản
hóa, chuyên môn hóa hệ thống hết sức phức tạp của đô thị ngày càng trở nên bất
cập, không hợp thời, không khoa học nữa. Bởi như thế, vô hình chung làm cho những
xung đột về lợi ích của các bộ phận, các tiểu hệ thống ngày càng gay gắt hơn.
Thậm chí làm xung đột lợi ích giữa cái cục bộ và cái chỉnh thể.
Từ đó dẫn đến sự
buông lỏng về quản lí, tư tưởng bản vị, mất dần sự hỗ trợ, kết hợp hài hòa giữa
các bộ phận. Như thế, tư tưởng đơn giản hóa việc quản lý đô thị, chia cắt quản
lý thành những lát cắt độc lập để tiến hành nghiên cứu. Cũng như quản lý theo
kiểu chuyên môn hóa, sau đó mới tiến hành tổng hợp một cách giản đơn để làm luận
cứ. Quan điểm đánh giá cho tiến trình đô thị hóa, quản lý đô thị kiểu đó đã và
đang bộc lộ nhiều hạn chế.
Đô thị hiện đại
là một hệ thống lớn và phức tạp, là bài toán đa biến, đa nghiệm. Sự phát triển
của nó không chỉ là sự phát triển nổi trội của một vài tiểu hệ thống mà điều
quan trọng và then chốt là cần có sự kết hợp nhịp nhàng của các tiểu hệ thống với
nhau.
Cần có sự thống
nhất về mục tiêu phát triển của các tiểu hệ thống và mục tiêu phát triển tổng
thể của chính đô thị đó. Như thế, làm thế nào để phát huy được ưu thế chỉnh thể
của quản lý đô thị. Phát huy được tính hiệu ứng hội tụ để vận hành một cách hài
hòa, có hiệu quả của toàn bộ hệ thống đô thị là vấn đề mà các nhà quản lý đô thị
hiện đại đặt ra. Đối với các đô thị Việt Nam, chúng ta cần những nhạc trưởng đủ
trình độ, có chuyên môn, có tâm huyết để điều khiển các "nhạc công"
hiện hữu theo những nhạc lý trong kịch bản.
Quản lý đô thị rất cần "chính quyền đô thị"
Quản lý về chấp
pháp đô thị (quản lý về việc thực thi và chấp hành pháp lệnh có liên quan đến
công tác qui hoạch, xây dựng và vận hành đô thị) là việc làm hết sức cần thiết
cho bất cứ đô thị nào, để đảm bảo sự phát triển đô thị theo đúng quỹ đạo đã được
những nhà hoạch định, nhà quản lý quyết nghị.
Thế nhưng thực tế
của nhiều nước trong công tác quản lý đô thị cho thấy, khi quản lý đô thị mà chỉ
chú ý đến việc quản lý chấp pháp là chưa đủ. Chúng ta chưa có cái gọi là
"chính quyền đô thị" với những chức danh như thị trưởng, hội đồng thị
trưởng, hội đồng cố vấn, hội đồng điều phối thành phố thì quản lý đô thị chỉ dừng
lại ở khâu quản lý công tác chấp pháp là có thể chấp nhận được.
Thế nhưng khi đã
hình thành chính quyền đô thị thì việc quản lý thành phố phải quản lý cả 3 khâu
đó là lập pháp, hành pháp và tư pháp. Bởi lẽ một thành phố có vận hành được hay
không đòi hỏi quá trình: 1. Lập pháp (ban hành những qui định, văn bản liêm
quan đến công tác qui hoạch, xây dựng và vận hành thành phố); 2. Hành pháp (giải
quyết mối quan hệ giữa cá nhân và cá nhân, giữa cá nhân với tổ chức, giữa các tổ
chức với nhau trong mối quan hệ tương quan đến quá trình qui hoạch, xây dựng và
vận hành đô thị); 3. Tư pháp (đảm bảo pháp luật, pháp lệnh được thực thi).
Trong công tác quản
lý đô thị hiện đại cần phải phân định rõ ràng, minh bạch và rạch ròi giữa vai
trò, trách nhiệm, quyền hạn của từng vị trí, chức vị, lĩnh vực mà các chủ thể
quản lý đã phân công. Cuối cùng trả lời cho những câu hỏi: Ai quản? Quản ai? Quản
như thế nào? Quản cái gì? Hiệu quả ra sao?
Nhận xét
Đăng nhận xét