CHỖ ĐỨNG CỦA THỊ TRƯỞNG Ở ĐÂU?
Ưu điểm
của “chế độ thủ trưởng” là quyền lực được tập trung gần như tuyệt đối về tay thị
trưởng, và vì thế khi tiến hành giải quyết vấn đề thì trách nhiệm của người đứng
đầu là cao nhất, hành động nhanh chóng, khoa học, hiệu suất cao.
Cần "độ mở"
Xây dựng chính
quyền đô thị với TP.HCM là một vấn đề mới, tác động lớn và chưa có tiền lệ.
Chính lẽ đó, cần có những bước đi thận trọng, chắc chắn, với những nghiên
cứu khoa học và tỉ mỉ, trên cơ sở kế thừa những thành tựu quản lí đô thị từ các
mô hình khác nhau trên thế giới
Như bài học của
các nước đi trước, dù kiến lập chính quyền đô thị theo kiểu hội đồng thị trưởng
(Mayor Parliamentary) là “Chế độ thị trưởng mạnh” hay “Chế độ thị trưởng yếu”
thì vấn đề then chốt là ở chỗ: chỉ có chính quyền 2 cấp và sự tách bạch giữa cơ
cấu hành chính và cơ cấu quyết nghị (lập pháp). Mà mục đích cuối cùng là tập
trung quyền lực và thống nhất trong điều hành, nâng cao hiệu suất hành chính.
Vì vậy, cần, kiện
toàn tổ chức bộ máy vận hành quản lí đô thị theo hướng gọn nhẹ về số lượng, giảm
bớt những tầng nấc trung gian, các đầu mối. Một bộ máy cồng kềnh và chồng chéo
giữa lĩnh vực lập pháp và hành chính là lực cản lớn cho tiến trình xây dựng và
vận hành chính quyền đô thị.
Nên nhớ rằng các thể
chế quản lý của chính quyền đô thị cũng luôn “vận động” để thích ứng. Như nước
Mỹ, từ khi thiết lập chính quyền đô thị đến nay, họ cũng đã thay đổi nhiều mô
thức để thích ứng. Ít nhất đến nay họ cũng đã kinh qua mấy loại mô thức như: Chế
độ thị trưởng yếu (The Weak – Mayor Plan); chế độ thị trưởng mạnh (The Strong –
Mayor Plan); chế độ Ủy ban- Ban chấp hành (The Conmission Plan); chế độ Hội đồng
– Quản lí (The Council – Manager Plan).
Bên cạnh đó, hệ
thống pháp luật cần phải phải đủ độ “mở” để nâng cao mức độ dân chủ, cho phép
các tổ chức chính trị-xã hội, tổ chức dân sự, các tổ chức quần chúng và cá nhân
tham gia vào quá trình vận hành và quản lí. Nhưng đồng thời cũng “khép” chặt sự
lạm quyền, đặc quyền hay chuyên quyền của một số bộ phận, cán bộ, công chức có
biểu hiện lệch lạc nhằm trục lợi.
Hệ thống pháp luật
và pháp chế cũng cần phân định rạch ròi quyền và nghĩa vụ, lợi ích và trách nhiệm
của các tổ chức và công dân; giữa Thị trưởng và Hội đồng thị trưởng...
Và cuối cùng, bất
luận thế nào, thị dân luôn là chủ thể của một đô thị, là mục tiêu và động lực của
quá trình phát triển đô thị. Tố chất của thị dân chính là “linh hồn và năng lượng”
của một đô thị hiện đại. Với một thành phố mà tỉ lệ dân nhập cư chiếm khoảng
30% tổng dân số với thành phần đa dạng về nghề nghiệp, lứa tuổi, tín ngưỡng tôn
giáo và khoảng 17% dân số nông thôn thì khi xây dựng chính quyền đô thị cũng cần
đưa ra những biến số về tố chất dân số.
Để rồi từ đó nâng
cao ý thức của thị dân về nếp sống văn minh đô thị, ý thức trách nhiệm công
dân; nâng cao trình độ dân trí và tố chất thị dân. Một khi người dân chưa ý thức
về vai trò, vị trí, trách nhiệm, nghĩa vụ của mình thì tiến trình xây dựng một
chính quyền đô thị sẽ gặp phải những “lực cản” lớn.
Thị trưởng, anh là ai?
Thành phố Hồ Chí
Minh sẽ xuất hiện vị thị trưởng đầu tiên, còn các đô thị khác thì sao? Mối quan
hệ của anh ta trong chính mô hình tổ chức chính quyền mới cũng như với Trung
ương được giải quyết thế nào?
Thực tiễn của nhiều
đô thị trên thế giới cho chúng ta thấy rằng, có hai hình thức tổ chức quyền lực
lớn. Đó là “chế độ thủ trưởng- thị trưởng” và “chế độ hội đồng”.
Ưu điểm của “chế độ thủ trưởng” là quyền lực
được tập trung gần như tuyệt đối về tay thị trưởng, và vì thế khi tiến hành giải
quyết một vấn đề nào đó liên quan đến sự phát triển (thậm chí là vận mệnh của
thành phố đó) thì trách nhiệm của người đứng đầu là cao nhất, hành động nhanh
chóng, khoa học, hiệu suất cao.
Thế nhưng, vì cá
nhân quyết định vấn đề nên cũng có những khuyết điểm thường thấy: Dựa vào kinh
nghiệm cá nhân nên dễ dẫn đến sai lầm, nóng vội, thậm chí dẫn đến sự độc đoán,
lạm quyền.
Ngược lại, ưu điểm
của Chế độ hội đồng là tập hợp được tư tưởng, ý chí của Hội đồng, vấn đề được
xem xét thấu đáo, chu toàn… Nhưng khuyết điểm là quyền lực bị phân tán dẫn đến
quyết định hành động chậm trễ, hiệu suất công việc thấp, đôi khi là “trống đánh
xuôi kèn thổi ngược”.
Chính sự “bất thập
toàn” này nên về hình thức tổ chức chính quyền đô thị, nhiều quốc gia cũng như
đô thị trên thế giới lựa chọn “biện pháp chiết trung”, nghĩa là trên thực tế là
lựa chọn “chế độ thủ trưởng” nhưng đồng thời đưa ra những qui định về pháp luật
tương ứng buộc thị trưởng phải tuân theo khi ra một quyết định nào đó có ảnh hưởng
đến lợi ích của đại bộ phận cư dân và các chủ thể lợi ích khác.
Nghĩa là một phần
phải thực hiện theo phương thức “chế độ hội đồng thị trưởng”, xét về bản chất
thì đó là kiểu “tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách”. Và hơn thế nữa, hành động
của thị trưởng cũng không thể nằm ngoài những qui phạm của hiến pháp và pháp luật
của nhà nước sở tại.
Không nên ngộ nhận
rằng, thị trưởng có quyền quyết định tất cả mọi vấn đề liên quan đến thành phố
mà anh ta quản lí bất chấp hiến pháp và pháp luật hiện hành. Ngược lại, tất cả
những hành động của thị trưởng mà cụ thể là vi phạm hành chính và quyết định
hành chính, vi phạm đến hiến pháp và pháp luật hiện hành của Nhà nước đều bị
truy tố trách nhiệm.
Chung qui, thị
trưởng không phải là người đứng trên mọi người (hội đồng thị trưởng và thị dân)
mà là người đứng trong, đứng bên mọi người, biết lắng nghe những ý kiến đóng
góp từ thị dân và nhất là của Hội đồng thị trưởng.
Điều tiên quyết
hơn, thị trưởng không thể đứng ngoài hiến pháp và pháp luật, ngược lại thị trưởng
phải tuân thủ tất cả những qui định pháp luật của nhà nước. Tất cả những quyết
định của thị trưởng trước tiên phải là hợp hiến, hợp pháp sau đó là hợp với điều
kiện hiện hữu của đô thị mà anh quản lí, mà tiên quyết hơn là hợp với lòng dân;
phù hợp với nhu cầu phát triển chung của đô thị mà thị trưởng quản lí.
Cũng cần lưu ý rằng,
một khi mà cách quản lí theo tư duy cũ: Quan liêu, bao cấp, bao biện, óc tiểu
nông, bè cánh, vụ lợi…. vẫn còn hiện hữu và “còn đất sống” ở nhiều nơi, nhiều
chỗ, thì xây dựng (và chấp nhận) kiểu quản lí thị trưởng cần được làm thận trọng.
Xây dựng “đề án” thị trưởng phải song song với xây dựng đề án “sửa đổi lối làm
việc”, đề án “quản lí đô thị theo tư duy mới”.
Nhận xét
Đăng nhận xét